Wiedza - Pasieka Fabryczna

Michał Zawilak
Kiedy i jak wymieniać matki

Matka żyje 4-5 lat, jednak po trzech latach starzeje się z powodu wyczerpania nasienia trutni.
W naturalnych warunkach 2-3 letnia matka opuszcza rodzinę z pszczołami rojowymi, pozostawiając w gnieździe część pszczół i dojrzewające matki w matecznikach. Rzadziej pszczoły same decydują o jej cichej wymianie. Wychowują wówczas młodą matkę zaś stara do czasu czerwienia swej córki pozostaje na ostatnich plastrach gniazda.

                Pszczelarze wymieniają matki w zależności od warunków istniejących w stosowanej gospodarce jak również podaży ich na rynku. W mojej dwurodzinnej (rotacyjnej) gospodarce wszystkie matki wymieniam w miesiącu wrześniu. Jest to najdogodniejszy termin zamiany matek (K. Olszewski, 2023). Rozpoczynam więc od wychowu matek z pierwszego pokolenia w pierwszej dekadzie maja, kiedy to występują korzystne warunki pogodowe i umiarkowany pożytek, a rodziny obejmują miodowy korpus. Będąc przekonany od 70 lat ub. wieku o zaletach wychowu matek bez osierocania rodzin (M. Zawilak, Pasieka 3/2009) metodę tę stosuję do dzisiaj. Metoda ta znana była już w 20 latach ub. wieku (L. Weber, 1919), a szeroko popularyzowana od 1966 r. przez W.
Kumko. Twierdziła ona, że uzyskane w ten sposób matki wartością porównywalne są do matek
z cichej wymiany.      

                Dalszą częścią wymiany matek jest tworzenie odkładów, unasienienie ich i łączenie
z rodzinami produkcyjnymi. Do tego służą korpusy produkcyjne, w których nowe rodziny osiągają w sezonie pełną siłę i są idealne do łączenia. Po pożytku z nawłoci, w połowie września, należy odszukać w rodzinie produkcyjnej matkę do usunięcia. Jeśli znamy położenie czerwiu i mamy doświadczenie to zawsze oznakowaną i czerwiącą matkę znajdziemy w ciągu kilku minut. W razie niepowodzenia czynność tą odkładamy na następny raz. Są tą matki po pierwszym sezonie, o sprawdzonym czerwieniu i wydajności miodowej, które są równie wartościowe jak jednoroczne. Z mojego doświadczenia pozostawione do następnego sezonu niczym nie różnią się do tych matek, które są poddawane.  Wg. L. Webera matki w drugim roku istnienia nawet silniej czerwią. Dlatego też w czasie wymiany istnieje problem etyczny, jak te matki jeszcze zagospodarować ? Dodać można, że niektóre matki można przechowywać przez dłuższy czas w klateczkach z towarzyszącymi im pszczołami, wymieniając co 7 dni pszczoły na nowe (K. Olszewski, 2023). Istniej jednak ryzyko, że matka zostanie ścięta przez te pszczoły.

                Osieroconą rodzinę przykrywamy papierem gazetowym, kilka razy przedziurawiamy odsklepiaczem i nakładamy 1-2 korpusy z młodą matką. W niższych temperaturach powietrza nie ma potrzeby rozdzielania pszczół papierem. W operacji tej sprawdza się zaleta jednolitych wymiarów ramek i korpusów co pozwala na połączenie w ciągu dnia 30-40 rodzin. Ostatnią czynnością wymiany jest 1-3 dni później sprawdzenie przyjęcia matek i wstępne ułożenie ramek do zimowli. Młode matki są przyjmowane niemal ze stuprocentową pewnością.

                W warunkach gospodarki stacjonarnej, o umiarkowanych pożytkach i nadmiernym przepszczeleniu czasowe tworzenie podwójnej liczby rodzin z coroczną wymianą matek daje możliwości poprawy wydajności miodowej. Metoda ta pozwala na realizowanie następujących celów:

a)      wychów dorodnych matek bez ujemnego wpływu na produkcyjność rodzin,

b)      pozyskanie i sprawdzenie jakości młodych matek,

c)       osłabienie nastroju rojowego,

d)      przygotowanie zimowych zapasów dla rodzin produkcyjnych,

e)      tworzenie bardzo silnych rodzin po późnym pożytku.

Ujemną stroną tej metody, w coraz trudniejszych warunkach gospodarowania, jest wyposażenie pasieki w dodatkowy sprzęt (dennice, korpusy, ramki), a przede wszystkim wzrost nakładów pracy związany z tworzeniem odkładów i sprawowaniem nad nimi opieki prawie w całym okresie  wiosenno-letnim.

                Masowy wychów matek przez liczną grupę konkurujących ze sobą hodowców powoduje, że na rynku już w okresie wiosennym pszczelarze mają dostęp do najtańszych matek nieunasienionych. Dlatego też najczęściej podmieniają oni na te matki z początkiem sezonu. Uważam jednak, że jest to termin mniej korzystny, ponieważ rodzina produkcyjna przez kilkanaście dni pozbawiona jest ciągłości czerwienia i nie zapewnia pełnego wykorzystania pożytków. Ponadto tak młode matki nie mają zadawalającej opieki pszczół i są transportowane w różnych warunkach pogodowych. Należy liczyć się również ze stratami podczas lotów godowych, które często sięgają 10 i więcej procent.

                Skuteczność wymiany matki zależy przeważnie od stosunku pszczół do nowej matki. Można zauważyć tu pewne prawidłowości kiedy są one lepiej przyjmowane:

·         są to młode pszczoły,

·         mniejsze rodziny niż duże,

·         matka jest unasieniona,

·         w ulu jest dużo nektaru.

Literatura podaje wiele zasad przy poddawaniu matek, niektóre istotnie różnią się. Można je ogólnie wymienić.

1)      Sprawdzić kondycje matki i pszczół po transporcie. Wg. K. Loca przed poddaniem słabe pszczoły wymienić na pszczoły z właściwego bezmatka. Inni polecają koniecznie wypuścić towarzyszące pszczoły (Ukrainskyj pasicznyk), albo poddać z pszczołami lub bez pszczół (SH
i UZ Brzesko),

2)      Starą matkę zabrać z rodziny na kilka godzin przed poddaniem nowej lub w razie konieczności- bezpośrednio.

3)      Zniszczyć wszystkie mateczniki.

4)      Matkę umieścić w klateczce w centrum gniazda.

5)      Po jednej dobie sprawdzić zachowanie pszczół. Przy objawach agresji wycofać klateczkę
i wyjaśnić.

6)      Jeśli nie ma czerwiu otwartego- uchylić mały otwór po stronie ciasta i nie zaglądać przez 
5-7 dni.

7)      Jeśli jest czerw otwarty – po jednej dobie otworzyć boczny otworek klateczki i pozostawić na kilka dni, po czym zniszczyć mateczniki i otworzyć otwór w szczycie klateczki. Nie zaglądać przez tydzień.

Matki nieunasienione najczęściej czerwią po 7-14 dniach. Brak młodego czerwiu i obecność mateczników świadczy zaś o tym, że matka nie została przyjęta.

W okresie występowania obfitego pożytku unasienioną matkę można poddać wprost na plaster bez żadnych środków ostrożności.

                Wymienione metody wymiany matek nie dają pewności ich przyjęcia. Dlatego matkę wartościową (reprodukcyjną) można wypuścić na 1-2 ramki z wygryzającymi się pszczołami i zapasem miodu, zabezpieczając obustronnie siatką przed dostępem pszczół z zewnątrz oraz wkładając
w środek gniazda. Po tygodniu siatki rozchylamy lub usuwamy.

                Doświadczeni pszczelarze, którzy wychowują matki na własne potrzeby, mogą łatwo
i skutecznie poddawać je do odkładów. Stąd też w dniu wygryzania się matek najpierw przenosimy do odkładu z silnych rodzin 1-2 ramki z czerwiem koniecznie krytym (najlepiej na wygryzieniu), dużą ilością pszczół i ramki z zapasem miodu. Matkę, która po wygryzieniu została oznakowana, wkładamy miedzy przeniesiony czerw, najlepiej w lokówce. Po kilku godzinach pszczoły opuszczą odkład, który przenosimy na nowe miejsce. Następnie obserwując zachowanie pszczół w odkładzie, matkę możemy wypuścić z lokówki na plaster lub poczekać do następnego dnia.     

                                                                                                                                                         Wrocław, 10.02.2024 r.
                                                                                                                                                                      tel. 782-711-437